De vestingwerken van Oudewater
tentoonstelling 2014-2015

Oudewater Stadsrechten
Oudewater kreeg in 1265 stadsrechten. Dat hield ook in dat er verdedigingswerken rond de stad mochten worden aangelegd. In eerste instantie ging het om een aarden wal en een gracht. In 1321 kreeg Oudewater geld van de graaf van Holland om echte stadsmuren te bouwen. De nieuwe stadsmuren werden in 1349 al zwaar beproefd toen bisschop Jan van Arkel Oudewater belegerde. Na drie bestormingen nam de bisschop de stad in.
De burgers van Oudewater herstelden hun muren en waltorens. De toren van de St. Michaëlskerk was een onderdeel van de middeleeuwse stadsmuur, toen Oudewater alleen nog aan de noordzijde van de Hollandsche IJssel lag. De muren waren in ieder geval sterk genoeg om in 1507 een aanval van een Gelderse bende af te slaan.
In 1575 werd Oudewater belegerd door de Spanjaarden. De middeleeuwse muren waren niet bestand tegen het geschut van het Spaanse leger. Na een beschieting van één dag was de bres al zo groot dat de Spanjaarden de stad konden binnentrekken.

De herbouw begon in 1576. In 1585 werd IJsselveere bij Oudewater gevoegd. Nu strekte de stad zich uit aan beide zijden van de Hollandsche IJssel. Het oostelijk deel van de middeleeuwse stad werd afgebroken voor het maken van betere vestingwerken. In de achttiende eeuw werden deze nog eens gemoderniseerd.
Linschoterpoort
De Linschoterpoort gaf toegang tot de Zuid-Linschoterzandweg. In vroeger tijden was dit dijkje een ware snelweg! In 1490 werd de Linschoterpoort in opdracht van Maximiliaan van Oostenrijk uitgebouwd tot een soort kasteeltje. Er was een kastelein die de beschikking had over een garnizoen, tot groot ongenoegen van het stadsbestuur. Naast de poort lag de waterpoort over de Lange Linschoten. Met het sluiten van de poort werd ook de waterpoort gesloten met een hek of ‘boom’. In 1585 werd de sloop van de Linschoterpoort aanbesteed. De nieuwe poort was niet groter dan de andere poorten. In de achttiende eeuw werd een bastion voor deze poort aangelegd. De Linschoterpoort is in 1857 gesloopt.
Waardpoort
De Waardpoort werd in 1607 gebouwd op het terrein van de afgebroken commanderij van de Johannieters. Omdat de poort op een nieuwe plaats lag, werd zij ook wel aangeduid als Nieuwe Poort. Er is zelfs nog een derde naam: Utrechtse Poort. De Waardsedijk was de weg naar Utrecht. In die tijd was de noordelijke dijk van de Hollandsche IJssel breder dan de zuidelijke dijk waarover nu de Provinciale Weg ligt. De poort was voorzien van het wapen van de stad Oudewater plus die van de twee steden waarmee Oudewater een stedenverbond gesloten had: Alkmaar en Delft. Aan de noordzijde had de poort een torentje, dat in 1784 werd weggebroken. De Waardpoort werd in 1857 gesloopt.
Ijsselpoort
Tot 1585 lag de IJsselpoort aan de noordzijde van de Hollandsche IJssel. Het was een enorm bolwerk met een toren en een ophaalbrug die toegang gaf tot de brug over de Hollandse IJssel. Er hoorde nog een derde brug bij dit bolwerk: de Romeijnbrug. De wal liep over de Romeijnbrug, in die tijd een stenen boogbrug, naar de overzijde van de haven. In 1575 raakte de Romeijnbrug zwaar beschadigd. Toen in 1585 IJsselveere bij Oudewater werd gevoegd, was de IJsselpoort op deze plaats overbodig geworden. Het bolwerk werd gesloopt.
Gevangentoren

De toren bleef staan. Deze toren was bekend als de Gevangentoren, omdat hij soms als gevangenis werd gebruikt. Zo werd hier in 1682 een vrouw gevangen gezet die zei dat zij heks was. Na twee dagen op water en brood werd zij weggestuurd. In 1806 zaten hier vier leden van de bende van het Zwartjesgoed opgesloten. De twee mannen eindigden aan de galg, de vrouwen in een tuchthuis. In 1867 werd de Gevangentoren gesloopt.

De Wacht
In 1585 werd IJsselveere bij Oudewater gevoegd. Het stadsbestuur liet vestingwerken rond IJsselveere bouwen. Waarschijnlijk was de nieuwe IJsselpoort al in 1588 gereed. In 1632 kreeg de poort groot onderhoud en een nieuwe brug. Rond het midden van de achttiende eeuw werden de wallen op deze plaats verbreed en verhoogd en werden voor de poort bastions aangelegd. In 1776 werden plannen gemaakt voor een nieuwe poort en een centraal gebouw voor de Wacht, naast de IJsselpoort. Alleen de Wacht is gebouwd, voor de nieuwe poort was geen geld. In 1855 is de IJsselpoort afgebroken. De straat ‘buiten de poort’ loopt nog steeds met een bocht over het bastion, zodat de vijand de poort niet in zijn schutsveld kon krijgen.
Broeckerpoort
De Broeckerpoort lag aan de westzijde van de stad. Deze poort gaf toegang tot de dijk naar Hekendorp, Haastrecht en Gouda en via de Brede Dijk naar Tappersheul, Papekop en Diemerbroek. ‘Broeck’ is een oud woord voor moeras. In de middeleeuwen waren juist buiten deze poort een molen en een leprozengasthuis te vinden. In 1575 braken de burgers deze bebouwing af voordat de belegering begon. Rond 1600 werd gewerkt aan de modernisering van de vestingwerken op deze plaats en de bouw van de ‘Goudse Boom’, de walbrug over de Hollandsche IJssel. De wallen bij de Broeckerpoort werden in 1741 verstevigd, waarvoor enkele huizen moesten worden afgebroken. De Broeckerpoort is in 1855 gesloopt.




