Hennep in Hoenkoop
1532
‘Lise Korsendochter! Gaan jullie al die henneptuinen inzaaien?’ Het is boer Claes Simonszoon, van even verderop in de buurt. ‘Zeker’, zegt Lise, ‘Er is al bagger en stalmest opgebracht, dat zaaien gaat ons zeker lukken.’ ‘Nou’, zegt boer Claes, ‘Ik dacht zo, een weduwvrouw en jij bent ook maar een meisje, als jullie land kwijt willen, dan heb ik wel belangstelling.’ ‘Er zijn toch meer weduwen in de buurt die het ook lukt om hennep te verbouwen, waarom zou het ons niet lukken’, zegt Lise. ‘Maar die hebben niet zoveel land’, zegt boer Claes weer, ‘Zeg het maar tegen je moeder en als jullie je bedenken, dan weet je waar je terecht kunt.’
Lise loopt snel verder. Claes Simonszoon is niet de enige jaloers is en vraagt om hun land. Met het verbouwen van vezelhennep kun je goed verdienen, veel beter dan met de verbouw van haver en koren. Koren kun je hier eigenlijk niet meer verbouwen, het land is te nat en er komt schimmel op het koren. Sommige boeren in Hoenkoop blijven het proberen, zoals heemraad Cornelis Louwenszoon. Zijn vrouw Fye bakt er zelf brood van. Fye vertelt telkens vreemde verhalen over wat ze gedroomd heeft en Lise’s moeder zegt dat dat van de schimmel op het koren komt.
Nee, hennep, dat is de toekomst. Van vezelhennep wordt touw gemaakt voor zeeschepen en voor visnetten. Heer Jan van Woerden, de heer van Hoenkoop die dit jaar is overleden, heeft de boeren in Hoenkoop geholpen om met de teelt te beginnen. Er zat heel wat werk aan vast om al die sloten rond de henneptuinen te graven en hij heeft ook gezorgd voor het eerste zaad. Maar hij kreeg er ook extra inkomsten door. Elk jaar betalen de boeren de henneptiend aan de heer, een tiende van de inkomsten uit de hennep. Dit jaar zal de tiend voor het eerst betaald worden aan de zoon van heer Jan, Hubert van Vliet. Dat betekent ook dat alle henneptuinen weer opgemeten gaan worden want het bedrag dat elke boer betaalt, wordt bepaald aan de hand van de afmetingen van de henneptuinen. Lise heeft heer Hubert al een keer gezien op een rechtsdag, samen met zijn vrouw, vrouwe Anna van Zuylen van Nijevelt.
Als Lise het erf van de boerderij oploopt, ziet ze dat de roos tegen de voorgevel van de boerderij al knoppen krijgt. Haar ouders hebben die roos geplant toen zij werd geboren. Ze is geboren op 17 november, de naamdag van de heilige Elisabeth van Thüringen. Elisabeth van Thüringen gaf brood aan arme mensen terwijl haar man dat niet goed vond. Op een dag kwam hij haar tegen terwijl ze haar schort bij de zoom omhoog hield omdat ze daar broden in droeg. Hij vroeg haar om te laten zien wat ze bij zich had en toen ze dat deed, waren het geen broden meer, maar rozen. Lise weet nog dat haar vader haar dat verhaal voor het eerst vertelde en dat ze hem telkens weer vroeg om het te vertellen.
Maar als er knoppen in de rozen zitten, is het echt tijd om de hennep in te zaaien. De koeien hebben gekalfd en die kunnen nu de wei in. Gisteren heeft Lise samen met haar moeder een stierkalfje geslacht zodat ze stremsel voor de kaas kunnen maken van de maag. Ze heeft net een deel van het vlees naar Oudewater gebracht, dat was afgesproken met de familie Van Rooijen.
Als Lise haar boodschappenemmer binnenbrengt, ziet ze haar moeder al staan met de zak hennepzaad. ‘Als jij zaait, Lise, neem ik de eg om de voor te maken’, zegt Marrigje. ‘Voor het middagmaal hebben we zeker twee henneptuinen ingezaaid.’ Lise lacht. Ze zullen die Claes Simonszoon wel eens even laten zien wat twee vrouwen kunnen!
Weetjes
Hoenkoop
Aan de naam zie je al dat Hoenkoop een ‘cope-ontginning’ was. Iemand kocht dus het recht om samen met een groep mensen te gaan ontginnen (van een moeras akkerland te maken) en zo’n ontginning kreeg dan zijn (of haar?) naam. Willeskop is de cope van Willem, Benschop is de cope van Ben. ‘Hoen’ is waarschijnlijk een afkorting van een naam. In ieder geval is Hoenkoop een oude ontginning. Hoenkoop wordt al in 1122 genoemd. Toen waren er al ontginningen langs de Hollandsche IJssel en Oudewater bestond ook al. Er is een kaart uit ca 1530 waarop Hoenkoop en de boerderijen in Hoenkoop op te zien zijn.
Henneptuinen op oude kaarten
Er zijn ook andere woorden voor henneptuin: hennep-akker of hennepwerf, maar het is hetzelfde. Henneptuinen waren kleine stukjes land die aan alle kanten omringd waren door sloten. De bagger uit die sloten werd allemaal op de henneptuin gebracht, net als de mest uit de stal. Bagger en mest, zo groeide de hennep goed. De meeste henneptuinen lagen voor aan de weg, naast de boerderij. Wel zo gemakkelijk als je de mest uit de stal op de henneptuin gaat brengen. Er zijn oude kaartjes van boerderijen met henneptuinen en ook op de oude kadasterkaarten zijn ze te zien. Dat helpt om henneptuinen te leren herkennen. Op de kaartjes zijn de henneptuinen geel ingekleurd.
Picture 165
Picture 149
Picture 208
Picture 195
Een henneptuin nu
Tegenwoordig wordt op die oude henneptuinen geen hennep meer verbouwd. Soms is er boomgaard op aangelegd, soms is er nu een moestuin, soms is er op de vroegere henneptuin een bungalow naast de boerderij gebouwd en soms is het gewoon een stukje grasland. En soms zijn de sloten gedempt, want al die sloten, dat is lastig voor de tractor! Maar rond Oudewater zijn er nog best veel henneptuinen herkenbaar!
De lijst van henneptienden van 1532
Die lijst hoort bij het archief van de Heerlijkheid Hoenkoop en dat archief wordt bewaard bij Het Utrechts Archief. De eerste lijst dateert uit 1505 en er zijn tot in de 17e eeuw lijsten opgemaakt. Op de lijst staan alle eigenaren en gebruikers van de henneptuinen uit dat jaar en er staat ook bij hoe groot hun henneptuin was.
De mensen uit 1532
Marrigje, de weduwe van Kors Janszoon, staat genoemd in de lijst van de henneptienden van Hoenkoop die in 1532 is opgemaakt. Of ze kinderen had, is niet bekend, dus Lise is verzonnen. Marrigje had veel henneptuinen in vergelijking tot de andere boeren in Hoenkoop.
Claes Simonszoon staat ook genoemd in de lijst, net als Cornelis Louwenszoon. Cornelis was ook ‘heemraad’, dat wil zeggen dat hij in het bestuur van het waterschap zat. Zijn vrouw Fye is in 1537 beschuldigd van toverij. Ze werd verhoord door rechters van het Hof van Utrecht en daar is een verslag van bewaard. Fye vertelde allerlei vreemde dingen en schimmel op het koren kan daar een verklaring voor zijn. De rechters oordeelden dat Fye een heks was en ze is gestorven op de brandstapel.
De heer van Hoenkoop
Dat was in deze tijd de kasteelheer van kasteel Te Vliet net buiten Oudewater, het kasteel waar nu alleen nog een stukje muur van over is.
Vezelhennep
Rond 1500 was de grond in de polders te drassig om nog koren te verbouwen. De boeren begonnen met de verbouw van vezelhennep. Van die vezelhennep werd touw gemaakt voor de tuigage van schepen. Met die schepen gingen koopvaarders naar het Oostzeegebied om koren te kopen. Van vezelhennep werden ook visnetten gemaakt en daar was in deze tijd ook veel vraag naar. En je kunt er nog veel meer van maken, zoals linnen. De eerste spijkerbroeken werden van henneplinnen gemaakt. In de Botanische Tuinen in Utrecht wordt elk jaar vezelhennep verbouwd, dat zie je ook op de foto.
Stremsel
Dat wordt door de melk gedaan om er kaas van te kunnen maken.
Boodschappenemmer
Dat was een emmer met houten duigen. Heel praktisch om vlees weg te brengen, maar ook voor groenten. Tegenwoordig zijn we gewend aan plastic verpakkingen en papieren dozen, maar dat was er nog niet in 1532.
