De fotograaf
1877
‘Hilde’, roept moeder, ‘moet je niet naar school? Je naaiwerk ligt hier nog.’ Hilde gaat elke dinsdag naar de meisjesschool voor naailes. ‘Vandaag niet moeder!’ roept Hilde terug, ‘Juffrouw Kok is naar haar ouders in Rotterdam. Ik ga vandaag met vader mee.’ ‘Je zou ook kunnen helpen in de winkel als je toch niet naar school gaat’, zucht moeder. Hilde doet alsof ze het niet hoort. Vader heeft beloofd dat zij vandaag een foto mag maken en die kans laat ze zich niet ontglippen!
Aan de overkant van de straat heeft vader zijn winkel in boeken en foto’s. Daar heeft hij ook al zijn fotospullen. Zijn statief en de grote houten camera, maar ook glazen platen en fotopapier. Als Hilde binnenkomt, staat vader in de donkere kamer achter de winkel klaar met een glasplaat. Voordat ze beginnen, doet hij de deur dicht zodat het helemaal donker is in de kamer. Gelukkig heeft Hilde eerst gekeken waar alles staat en ligt. Haar ogen moeten even wennen aan het donker en dan gaat ze aan de slag. Met een kwastje smeert ze een vloeistof op de plaat. Dan dompelt ze de plaat in een bak met een zilverkleurige vloeistof. En dan gaat de glasplaat in een dunne houten doos.
Als vader en Hilde op stap gaan, draagt vader het statief en de camera. Hilde draagt de houten doos met de glasplaat.
Samen lopen ze de Leeuweringerstraat uit en voor de brug gaan ze naar rechts. Tot twintig jaar geleden stond daar de Linschoterpoort. Hilde heeft dat nooit meegemaakt, toen was ze nog niet geboren, maar haar vader heeft haar daarover verteld. De Linschoterpoort is al in 1857 gesloopt. In de laatste jaren is hier nog veel meer veranderd. Voor de Linschoterpoort lag vroeger een bolwerk. Als je uit de poort kwam, maakte de weg een flinke bocht over dat bolwerk en zo kwam je dan op de Zuid-Linschoterzandweg. Dat bolwerk lag ook voor de Walbrug en de rivier ging om het bolwerk heen. De stadswal ging over de Walbrug en dan naar weer een ander bolwerk, de Schutterstoren. Daar lag een gracht omheen, dus je kon niet zomaar op de Noord-Linschoterzandweg komen, dat kon alleen met een enorme omweg over de Westsingel en de Oude Singel. Nou ja, als je met paard en wagen was. Lopend kon je buiten de poort over een hoge houten brug over de Linschoten, een kwakel. Maar zeven jaar geleden is de stadswal hier afgegraven en toen is de Noord-Linschoterkade aangelegd naar de Noord-Linschoterzandweg.
Vader heeft hier al veel foto’s gemaakt van al die veranderingen en vandaag gaat Hilde een foto maken van weer een nieuwe verandering. Want in plaats van die weg die met een bocht over het bolwerk voor de poort ging, is er nu een nieuwe weg aangelegd die helemaal langs de Lange Linschoten loopt. En daar heeft vader nog geen foto van.
‘Waar wil je gaan staan?’, vraagt vader aan Hilde. Hilde loopt heen en weer over de weg en door het gras naast de weg. Het is mooi als de plek waar de poort heeft gestaan goed zichtbaar is. Maar de weg moet je ook goed kunnen zien, want die is nieuw, dat is nu de belangrijkste verandering. En de rivier, die moet je ook nog kunnen zien. ‘Als ik hier in het gras ga staan’, zegt Hilde, ‘dan heb ik de Walbrug in het midden van de foto, maar de weg valt dan heel goed op.’ Vader komt naast Hilde staan. ‘Ik denk dat je gelijk hebt’, zegt hij.
Hij klapt de poten van het statief uit zodat de camera stevig staat. Dan haalt hij een zwarte doek uit zijn zak. Hilde staat nu achter de camera en vader legt de doek over haar hoofd en over de camera. Zo kan ze goed scherpstellen. Dan schuift ze de doos met het glasnegatief in de camera en ze trekt het beweegbare paneel van de doos omhoog. Ze telt de belichtingstijd af en dan schuift ze het paneel weer naar beneden. Nu is het belangrijk om snel terug te gaan naar de winkel van vader en naar zijn donkere kamer. Daar moet het glasnegatief in een vloeistof gelegd worden die het beeld op het glas vastlegt.
Hilde is zo benieuwd of het gelukt is!
Weetjes
Hilde
Hilde heette voluit Hildegonda Rahms. Ze was de dochter van bakker en fotograaf Evert Rahms. Ze was geboren in 1864 en ze was het jongste kind in het gezin. Het gezin van fotograaf Rahms woonde in het huis Leeuweringerstraat 40, rechts op de foto.
Fotograaf Evert Rahms:
Eigenlijk was Evert Rahms bakker van beroep. Hij kwam uit Rotterdam en had daar ook een opleiding in tekenen gehad. Toen hij de bakkerij in Oudewater overnam, tekende hij ook veel in Oudewater. Van sommige tekeningen maakte hij ook een ets, een gedrukte prent dus, zoals zijn zelfportret. Maar al snel kocht hij ook een camera
De Linschoterpoort
De Linschoterpoort stond waar nu de straat ‘Linschoterpoort’ is. Zoals je op de prent ziet, was er een lange brug voor de poort. De tekening is een plattegrond van het bolwerk voor de poort. Voor de aanleg van het bolwerk moest de rivierbedding van de Lange Linschoten worden verlegd. De poort was al in 1857 gesloopt en in 1877 was het bolwerk ook verdwenen.
De foto van het verhaal:
De foto is gemaakt toen de weg nog maar net was aangelegd. Het was toen geen verharde weg en je ziet al karresporen.
De meisjesschool:
In 1862 was Ida Wilhelmina Smit in het huis Donkere Gaard 12 een meisjesschool begonnen. Zij gaf samen met haar moeder hier les in naaien en breien voor meisjes van ongeveer 11 jaar en ouder. In 1871 stopte zij met de school vanwege haar gezondheid. De meisjesschool van juffrouw Smit was erg populair geweest. Het gemeentebestuur besloot om daarom zelf met een meisjesschool te beginnen op de bovenverdieping van de Ursulakapel. Toen de school in 1884 verhuisde naar het gebouw op de hoek van de Kapellestraat en de Sint Jansstraat, verhuisde de meisjesschool mee.
Glasplaten
Nu maken we meestal digitale foto’s. Vroeger hadden mensen een fototoestel of ‘camera’ met een negatieffilm van een soort plastic. Maar dat is pas aan het einde van de 19e eeuw uitgevonden. Voor die tijd kon je foto’s maken op een glazen plaat, een ‘glasnegatief’. Evert Rahms had een camera voor glasnegatieven. Het was niet zo eenvoudig om daar foto’s mee te maken. Hoe ging het in zijn werk?
Je bedekte de glasplaat met een chemische vloeistof, collodium.
Dan dompelde je de plaat in een bad met zilvernitraat. Zo werd de glasplaat gevoelig voor licht.
Als je nog niet op plek bent waar je de foto wilt maken, stop je de glasplaat in een doos waar geen licht in kan komen. Die doos heeft een paneel, dat je omhoog kunt schuiven.
Wanneer je de foto gaat maken, zet je eerst de camera op de juiste plek en je kijkt door de lens of je alles ziet wat wilt fotograferen. Dan doe je die doos in de camera en dan trek je het paneel snel omhoog. Een paar seconden hou je het paneel omhoog. Dan schuif je het paneel weer naar beneden.
Nu ga je zo snel mogelijk naar de donkere kamer en je legt het glasnegatief in een chemische vloeistof die het beeld op het glas fixeert.
Om te zorgen dat er geen beschadigingen op het negatief komen, kun je een laagje vernis op het negatief aanbrengen.
Dan kun je het negatief afdrukken op fotopapier.
Was het bijzonder dat Hilde een foto maakte?
Ja, eigenlijk wel. We weten ook niet echt zeker of haar vader haar liet fotograferen…. Maar het zou kunnen. In de negentiende eeuw waren de meeste fotografen mannen, maar er waren ook vrouwelijke fotografen. Een heel beroemde is Alexandrine Tinne. Zij leefde van 1835 tot 1869. Het Nationaal Archief bewaart een collectie foto’s en brieven van haar. Het Haags Gemeentearchief heeft de foto’s die zij in de omgeving van haar huis in Den Haag maakte. Je kunt daarvoor in de beeldbank van het Gemeentearchief zoeken op ‘Tinne’.
De andere foto's die Rahms hier maakte:
Evert Rahms maakte een hele serie foto’s van het afgraven van de wal over de Walbrug en het afgraven van de wal bij de Schutterstoren. [5, met titels foto’s]
na de sloop van de linschoterpoort
Grote gracht met wallen
Nieuwe singel met blekerij
Sloop schutterstoren
Walbrug met baanschuur op de schutterstoren
Walbrug tijdens sloop met schuit
Walbrug tijdens sloop wallen
Walbrug vanaf de Lange Burchwal 1877
Walbrug vanaf het Amsterdamse veer
Opdracht
Maak prints van de foto’s van Rahms of bekijk ze op je telefoon. Ga dan op zoek naar de plekken waar Rahms deze foto’s heeft gemaakt en maak foto’s van hoe het er nu uit ziet. Beschrijf wat er allemaal is veranderd.- EC Rahms
